معاونت فرهنگی مدرسه علمیه الزهراء شاهین دژ

با حسين(عليه السلام) در روز عرفه

(نگاهى به مضامين و مفاهيم دعاى عرفه)

جواد محدثى

اى حسين!

تو در اين دشت، چه خواندى كه هنوز

سنگ‏هاى «جبل الرّحمه» از گريه تو نالانند؟

در دعاى عرفه،

تو چه گفتى، تو چه خواندى كه هنوز

تب عرفان تو در پهنه اين دشت به جاست؟

* * *

ما نه تنها در مكتب حماسه و شهادت‏ طلبى و جهاد، شاگرد عاشورا و درس ‏آموز حسين بن ‏على(عليه السلام) هستيم، در نيايش و عرفان و معنويت و انس با خدا هم، از روح عرفانى اباعبداللّه‏(عليه السلام) بهره مى‏ بريم و سايه معنوى او بر سراسر كشورمان و امت اسلامى افكنده است.

دعاى عرفه امام حسين(عليه السلام)، يكى از ميراث‏هاى علمى و معنوى آن حضرت است.

گرايش به معنويات در جامعه ما نيز، از جمله در «روز عرفه» به اوج مى‏ رسد و دلدادگى و شوق مردم را نسبت به دعا و نيايش نشان مى ‏دهد.

در اين نوشته، مى‏ كوشيم نگاهى هر چند گذرا، به مضامين بلند اين نيايش حسينى داشته باشيم.

گرچه دريا را نمى‏ توان در انگشتانه گنجاند و مضامين بلند و عميق دعاى آن حضرت در روز عرفه را نمى ‏توان در چند سطر تبيين كرد، ليكن آشنايى اجمالى با آن مفاهيم ژرف و عاشقانه و عرفانى كه از زبان سرور عارفان شهيد، در سرزمين عرفات جارى شده و به يادگار مانده است، براى دعاكننده و زمزمه ‏گر اين نيايش مفيد است.

* * *

روز عرفه، روز رحمت عام الهى است،

دعاى در اين روز نيز، زمينه ‏ساز تجلّى مغفرت و آمرزش خدا نسبت به بندگان است.

در اين روز معنوى و مقدس، دل‏هايى كه از شوق و خشيت مى ‏لرزد و چشم‏هايى كه از باران اشك خيس مى‏ شود و بغض‏هايى كه در گلو مى‏ تركد و شانه ‏هايى كه در اثر هق هق گريه لرزان مى ‏شود، همه دوست‏ داشتنى است.

دست‏هايى كه به نشانه حاجت و نياز به آستان الهى گشوده مى‏ شود، نازل كننده رحمت واسعه خداست.

در دعاى عرفه، ابتدا اوصاف پروردگار مطرح مى ‏شود و نعمت‏هاى گوناگون و فراوان الهى در خلقت و رشد و حيات انسان ياد مى‏ شود كه همه زندگى او را در همه ابعاد در بر گرفته و موهبت‏هايى كه از سوى خداوند عطا شده و در جسم و جان او متجلى است.

از آنجا كه توجه به نعمت‏ها، زمينه‏ ساز شكر و سپاس است و غفلت از الطاف الهى موجب ناسپاسى و عصيان است، يادآورى نعمت‏هاى بى ‏شمار در بخش عمده آغاز اين دعا صورت مى ‏گيرد، تا عجز انسان از سپاس نعمت‏ها، زمينه خضوع و خشوع او را به پيشگاه پروردگار فراهم آورد.

در فراز ديگرى از دعا، مسئله «ذكر»، «خشيت»، «تسليم»، «رضا» و «حمد» ياد مى ‏شود كه همه از ويژگي‏هاى بندگان خوب خداست. باز هم ياد نعمت‏هاى پيدا و پنهان پروردگار، و باز هم درخواست عافيت، توفيق، ايمنى، عظمت، آبرومندى، وسعت رزق، توكل و تسليم، ديندارى و رضامندى، آمرزش، برخوردارى از رحمت الهى، رفع اندوه و گرفتارى.

در اين دعا، نيايشگر عارف با خداى خود عاشقانه حرف مى ‏زند، خاشعانه صدايش مى‏ كند، كوتاهى‏ ها و غفلت‏هاى خود را به ياد مى‏ آورد، ملتمسانه خود را در دامن رحمت الهى مى‏ افكند و به وسيله «توبه» به سايه غفران خدا پناه مى ‏برد، تنها و تنها از خدا نصرت و كفايت و حاجت و آمرزش مى‏ طلبد و تنها درِ خانه خدا را به رويش باز مى ‏بيند، خدايى كه دانا، مهربان، رازق و بنده‏ نواز است.

در بخشى ديگر از دعاى عرفه، يادى از كرامت‏ها و الطاف خداوند نسبت به اوليا و پيامبران است كه بندگان خالص و برگزيده اويند. آنچه در باره يوسف، يعقوب، ابراهيم، اسماعيل و يونس انجام داد، همه گواه لطف او به بندگان خويش است.

ترجيع ‏بند دعاى عرفه و مضمون مكرّر اين نيايش عرفانى، ياد مرحمت‏هاى الهى است. يادآورى اين نكته است كه: او درماندگان را پناه است و گرسنگان، تشنگان و برهنگان را كفايت مى ‏كند. مونس تنهايى ‏ها و ياور مظلومان است.

باز هم ياد كردن از موهبت‏ها و نعمت‏هاى خدا با مخلوقاتش و … باز هم قصور و تقصيرهاى بنده در آستان مولا و شكستن پيمان بندگى با خدا و ارتكاب حرام‏ها و رفتن به سراغ هوس‏ها و مخالفت‏ها.

دعاى عرفه به ما مى ‏آموزد كه خدا چقدر خوب و مهربان و اهل احسان و نيكى و رأفت و بنده ‏نوازى است و به يادمان مى ‏آورد كه ما چقدر اهل جفا و بى‏ مهرى و بى ‏اعتنايى و گريز از خدا و غفلت از مولا و مرتكب معصيت ‏هاييم.

از او وفا و احسان است و از ما جفا و خطا.

از او پرده‏ پوشى و ستّاريت، از ما گناه و پرده ‏درى و گستاخى.

از او استمرار نعمت، از ما ناسپاسى و غفلت.

در دعاى عرفه، بنده مضطر، مسكين، بينوا و درمانده، به درگاه خدا مى ‏نالد، او را به قرآن و پيامبر و اهل بيت(عليهم السلام) و خاندان رسول و به همه مقدّسات و شفيعان بزرگوار قسم مى ‏دهد كه در عصر عرفه، در ساعت اجابت دعا و نزول رحمت، ببخشايد و از خطايش در گذرد و توفيق بندگى و جبران شرمندگى دهد.

اينكه حضرت سيدالشهدا(عليه السلام) با چشمانى اشكبار و حالتى متضرّعانه اين دعا را مى‏ خواند و آنقدر «يا رب، يا رب» مى‏ گفت و مى ‏گريست كه صداى گريه‏ اش اطرافيان را هم منقلب مى ‏ساخت و صحراى عرفات را با سوز عرفانى خويش همنوا مى‏ ساخت، همه براى ما درس است كه رمز و راز و شيوه و ادب عبوديت را از آن حضرت بياموزيم.

اى حسين!

عشق را هم ز تو بايد آموخت

و مناجات و صميميت را

و عبوديت را.

دشت از نام تو عرفان دارد.

و شب، از ياد تو عطرآگين است.

دعاى عرفه، يك درس جامع خداشناسى نيز به شمار مى ‏رود. اسما و صفات حق، الطاف و نعمت‏هاى خدا، هدايت‏ها و عنايت‏هاى پروردگار، حساب و جزاى الهى، يكتايى و بى ‏همتايى خدا و صدها صفت ديگر در اين دعا مطرح است. درس‏هاى عبوديت و بندگى هم در جمله جمله اين دعا نهفته است. روش حاجت‏ خواهى و تقرب به خدا و توسل به او و شيوه مؤثر دعا و ادب خاص نيايش هم از آموزه ‏هاى ديگر اين دعاى شريف است.

دعاى عرفه، انسان را به رحمت خدا و آمرزش الهى اميدوار مى ‏كند. اين وعده‏اى است كه خود پروردگار داده است و وعده او خلاف و دروغ نيست.

وسعت رحمتش شامل همه مى‏ شود، به شرط آنكه ما اين زمينه و لياقت را در خودمان پديد آوريم و در دعا، حالت روحى مناسب، تضرّع و ناله، انقطاع و توكل، رجا و توسل، التماس و خواهش داشته باشيم.

دريايى از انسان‏هاى معصيت‏‌كار، در عصر روز عرفه، به اميد مغفرتش به آستان آن ربّ كريم پناه مى‌‏آورند. گناهان بسيار است و گناهكاران انبوه، ولى رحمت او از گناه بندگان بيشتر است.

باز هم به سينه آه،

باز هم به لب نوا،

مى‏ نهم دوباره روى، سوى قبله دعا

اشك گرم و آه سرد

از دلم حكايتى است

در قنوت صد نياز

مى ‏زنم تو را صدا

گشته ‏ام ز خود رها

با تو عهد بسته‏ ام

در كوير سينه‏ ها، چشمه ‏هاى «ربّنا»ست.

هر چه به آخر دعاى عرفه نزديك‏تر مى ‏شويم، تضرّع بنده بيشتر است و اميد به عفو خدا افزون ‏تر.

چشم اميد دعاخوان به آستانِ سراسر رحمت خداست كه بنده را در غروب عرفه، كامياب و آمرزيده به خانه و خيمه ‏اش برگرداند: … «اللّهم اَقبلنا فى هذا الوقتِ مُنجِحين مُفلحين مبرورينَ غانمين …» و اينكه … اگر او نااميد برگرداند، به كدام درگاه مى ‏توان رفت و نزد چه كسى مى ‏توان سفره دل را گشود؟

بارى … دعاى عرفه، منظومه عشق و عرفان و منشور دلدادگى و شيدايى و «شرح درد اشتياق» است،

تا روح بريده از خدا، بار ديگر به «نيستان» بازگردد و روزگار وصل خويش را بجويد.
منبع: پیام زن