فرار شاه
ویژگی های رفتاری شاه و دربار
محمدرضا شاه در سالهای آخر با اعتراضات گسترده ای از سوی مردم مواجه بود. او برای فائق آمدن بر این مشکل، از افراد مختلف در پست نخست وزیری استفاده کرد که هیچکدام در آرام کردن مردم موفق نبودند. به همین جهت، در حالیکه بازگشت دوبارهی به ایران را در سر میپروراند، در 26 دیماه 1357 از کشور فرار کرد. (*)
ویژگیهای رفتاری شاه و دربار
الف: ویژگیهای رفتاری و روانی شاه:
1. روحیه ي دیکتاتوری:
محمدرضا در خانواده‌اي پرورش یافته بود که روح دیکتاتوری بر آن حکمفرما بود. اين مسئله، تاثیر مهمي در چگونگی شكل‌گيري شخصيت وی داشت. جریان داشتن روح دیکتاتوری بدین معناست که یک نفر «مطلقالعنان» حکومت می‌کند و اختیار تام و مطلق دارد. هموست که معیار حق و باطل است. خواستها، تمایلات، افکار و عقاید جامعه باید در جهتی باشد که او میخواهد. (1) در چنین محیطی همواره ترس و وحشت بر افراد غلبه دارد و از محبت و احساس امنیت خبری نیست. (2) بزرگ شدن محمدرضا در چنين محيطي، با الگوي تربيتي رضاخان، باعث شد كه او نيز يك ديكتاتور شود؛ نسبت به زيردست، خشن و بي‌رحم باشد و نسبت به بالادست، كاملا تمكين نمايد.
2. عدم اعتماد به نفس:
یکی ديگر از ویژگیهای رفتاری محمدرضا شاه که نقش عمدهای در سقوط سلطنتش داشت، «نداشتن اعتماد به نفس» بود. پژوهشگرانی نظیر «ماروين زونيس» که به تحقیق در میان احوالات شخصی وی پرداخته اند، معتقدند که محمدرضا شاه به سبب اینکه دوران کودکی و نوجوانی خود را در محیطی زنانه سپری کرد و سپس از دوران جوانی به بعد در کنار پدری دیکتاتور و مستبد قرار گرفت، به لحظ شخصیتی، فردی کاملا مردد و فاقد اعتماد به نفس بار آمده بود. رفتار رضاخان با محمدرضا به گونه ای بود که مدام برای اشتباهاتش او را ملامت میکرده و با خشونت از تکرار اشتباه منعش میساخته است. چنین برخوردی در مقابل اشتباه های کودکانه ی محمدرضا او را دچار گیجی و بلاتکلیفی و عدم اعتماد به نفس میکرد، به گونه ای که نمیدانست چه کاری اشتباه و چه کاری درست است. (3) چنین ویژگی ای در محمدرضا شاه باعث شده بود او فردی فاقد اراده و قدرت لازم برای تصمیم گیری صحیح در مسائل مهم کشور باشد.
3. خودشیفتگی مزمن:
یکی از امراض روانی شاه خویشتن پرستی و عشق بیاندازه به شخص خود بود. در روانشناسی از این مرض با عنوان «نارسیزیسم» یاد میکنند. (4) شخصی که به این بیماری مبتلا است اگر از شدت بیماری مشرف به مرگ هم باشد، به‌محض اینکه به دروغ به او بگویند که مردم به او عشق میورزند و شیفته و فریفته او هستند، بهبود یافته و از بستر بر میخیزد. محمدرضا در سالهای آخر حکومتش تلاش زیادی کرد تا خود را فرمانروایی دانا و قدرتمند نشان دهد. برگزاری مراسمهای باشکوه متعدد، اظهارات اقتدارطلبانه و متعدد او در زمینه ي کلیه ي جنبه های زندگی ایرانیان، جملگی اجزایی از ارائه ي چنین تصویری بود که او از خود داشت.(5) این توهمات عظمت گرایانه از سوی محمدرضا باعث میشد که اطرافیان وی از ارائه ي گزارشهای واقعی مملکت برحذر باشند و با گزارشهای غیرواقعی از اوضاع مملکت، به تملق و چاپلوسی از شخص شاه بپردازند.
4. بی اعتقادی مذهبی:
محمدرضا، تحت تاثیر عواملی نظیر، تربيت خانوادگي و تحصيل در غرب به شدت فردی بی اعتقاد به مذهب شده بود. از اين رو، بدون ملاحظه به فرهنگ مذهبي جامعه ي ايران، بي‌محابا مشروب مي‌خورد و با زنان بي‌شمار، ارتباط داشت و خانواده و اطرافيانش، غرق در فساد بودند. او تقويم اسلامي را به تاريخ شاهنشاهي تغيير داد و كارهاي ضدمذهبي ديگري انجام داد كه همه از روحيه‌ي بي‌اعتقادي و ضديت او با اسلام، حكايت دارد.
فرح پهلوي در مورد اعتقادات مذهبی محمدرضا شاه میگفت: “شاه، اعتقادات مذهبي نداشتند و به خصوص در اين سال‌هاي آخر حكومتشان، مرتبا مورد مدح و چاپلوسي قرار مي‌گرفتند و بهشدت، بي‌دين شده بودند و حتي بدشان نمي‌آمد كه توصيهي اميرعباس هويدا را به كار ببندند [هويدا از شاه خواسته بود تا رسميت دين اسلام را لغو و به بهاييان اجازه ي فعاليت گسترده بدهد؛ اما از مردم، به شدت مي‌ترسيدند و وحشت داشتند كه مردم عليه ايشان دست به شورش بزنند. به همين خاطر، از هويدا خواستند تا دولت در خفا، وسيله ي رشد بهاييان را فراهم كند.” (6) مشاهده ی چنین روحیهای از شاه، نقش به سزایی در گسست و جدایی جامعه از سیستم سیاسی داشت.
5. فساد اخلاقی:
یکی از شاخصه های عمدهي رفتاری محمدرضا شاه را باید فساد اخلاقی و هوس‌رانی او دانست. محمدرضا شاه در فساد اخلاقي، حد و مرزي نمي‌شناخت و اصول اخلاقي را رعايت نمي‌كرد. دربار او دائم محل رفت و آمد فواحش خارجی و معشوقه های داخلی بود. گرچه شخصیتهای پیرامونی محمدرضا شاه (مادر، (7) خواهران، (8) وزیر دربار و دوستان او) نقش به سزایی در زمینه‌سازی فساد جنسی شاه داشتند؛ اما عامل اصلی شخصیت خود شاه بود. در اثر این فساد اخلاقی هزینه های گزافی را نیز از بیت المال هزینه میکرد. (9)
ادامه دارد ……